Wie zich al eens bij BalanZ heeft laten masseren, weet dat er gebruik wordt gemaakt van etherische olie. Behalve een heerlijke geur, heeft elke olie zijn specifieke helende kenmerken. Zonder hier op afzonderlijke oliën in te gaan, neem ik graag eens wat van die (algemene) kenmerken onder de loep, zodat je weet wat je kunt verwachten van het gebruik van de oliën.

Antiseptische en bactericide eigenschappen
Eerst een klein voorbeeldje: de etherische olie van citroen bezit opmerkelijke eigenschappen. De onderzoeken van Morel en Rochais tonen aan dat de damp van deze etherische olie meningokokken, tyfusbacillen, pneumokokken, Staphylococcus aureus en ß-hemolytische streptokokken binnen korte tijd neutraliseert. De etherische olie doodt tyfusbacillen en stafylokokken in 5 minuten, difteriebacillen binnen 20 minuten. In de context van deze onderzoeken dient opgemerkt te worden dat de antiseptische en bactericide eigenschappen van etherische oliën wanneer ze op mensen (in vivo) getest worden, anders en sterker zijn dan in reageerbuizen (in vitro). Clavel geeft in zijn onderzoek de kleinste hoeveelheden etherische olie die de vermeerdering van microben in een liter met water uit een rottingsput geënte vleesbouillon verhinderen. De concentraties waren:
* 0,7 ml etherische olie van thijm
* 1,0 ml etherische olie van oregano
* 1,6 ml etherische olie van citroenverbena
* 1,7 ml etherische olie van Chinese kaneel
* 1,8 ml etherische olie van roos

Voor het bewerkstelligen van dezelfde effecten heeft men 5,6 ml fenol (het oude desinfecterende middel van ziekenhuizen) nodig, dat in deze opsomming pas op de 25e plaats komt, ná talloze etherische oliën. Om bacteriën in de lucht te doden, vernevelde prof. Griffon mengsels van verschillende etherische oliën. Voor en na het vernevelen werd het ontwikkelingsvermogen van de in de lucht zwevende kiemen gemeten. Voor de test vond men 210 kiemen, waarvan 12 schimmels en 8 stafylokokken. De etherische oliën doodden binnen een half uur alle schimmels en stafylokokken, van de overige kiemen waren er nog 8 in leven. Dat bevestigt hoe effectief het is om ter preventie (profylactisch) etherische oliën in ziekenhuizen, werkplaatsen en thuis te verstuiven.
In dit verband is het overigens interessant dat het kiemgehalte van de lucht in een bos 4 tot 5 m3 bedraagt, in een woning in de stad ong. 20.000 m3 en in een grootwarenhuis meerdere miljoenen. Op het oppervlak van een werktafel vond men 5 miljoen kiemen per m2 en op een veel belopen tapijt ca. 9 miljoen per m2.

Algemene eigenschappen van etherische oliën
De etherische oliën behoren tot de uiterst complex samengestelde stoffen die aromatische planten op het hoogtepunt van hun groei vormen. Ze bevatten een groot aantal medicinaal werkzame verbindingen; dat verklaart hun veelzijdige toepassingsmogelijkheden.
Het volgende korte (onvolledige) overzicht van de eigenschappen van etherische oliën dient dan ook naar gelang van de resultaten van verdere onderzoeken en nieuwe applicatiewijzen aangevuld te worden.

Natuurkundige eigenschappen.
Een groot diffusie- en penetratievermogen (binnendringend), dat beslist met het hoge trillingsvermogen van etherische oliën samenhangt. Ze zenden elektrische signalen op verschillende golflengten uit en zijn in staat trilling-deficiënties van bepaalde organen en het zenuwstelsel te neutraliseren (Laville en Lakhovsky).

Desinfecterende en resistentievergrotende eigenschappen.
Antiseptische werkzaamheid (remmen de ontwikkeling van microben en doden ze).
Bacteriestatische en bactericide werkzaamheid (remmen de vermeerdering van bacteriën en doden ze).
Antibiotische werkzaamheid. Vooral taxus, klis, cypres, kamperfoelie, ook salie, lavendel, rozemarijn, peterselie.
Antivirale werkzaamheid: de verwekkers van gordelroos, herpes, griep en verkoudheid kunnen succesvol met bepaalde etherische oliën bestreden worden. Speciaal citroen, pijn, lavendel, thijm, salie, niaouli.
Antimycotische en fungicide werkzaamheid (remmen de ontwikkeling van zwammen, ook schimmels en doden ze). Vooral ceder, laurier, lavendel, bonenkruid, mosterd, thijm, tea tree.
Wondhelende, de littekenheling bevorderende werkzaamheid (ook bij verbrandingen). Met name kamille, citroen, eucalyptus, geranium, lavendel, myrrhe, niaouli, rozemarijn, salie.

Stimulerende werking, bevordering van het functionele evenwicht.
Antitoxische, ontgiftende werkzaamheid, vooral door stimulering van uitscheidingsorganen huid, nieren, longen, darmen, lever en alvleesklier. Vanwege ontslakkende werkzaamheid toepassing tegen reuma, steenvorming, ter zuivering van het bloed enz. Geïndiceerde etherische oliën: heel veel, vooral knoflook, citroen, kamille, cypres, eucalyptus, jeneverbes, oregano, rozemarijn, salie, thijm, terpentijn.
Effect op de bloedvaten. Enkele etherische oliën versterken de vaatwanden en stimuleren de centrale en capillaire doorbloeding. Voor de cellen betekent dat een verbeterde voeding, zuurstofverzadiging en betere uitscheiding. Geïndiceerde etherische oliën: met name knoflook, anijs, steranijs, berk, kaneel, karwij, peen, selderij, citroen, cypres, munt, muskaat, oranjebloesem, ui, oregano, rozemarijn, salie, thijm.
Remineraliserende en katalytische werkzaamheid. Etherische oliën voorzien de cellen van vitaminen, spoorelementen, zeldzame mineralen en bevorderen daardoor de stofwisseling en celdeling. Geïndiceerde etherische oliën: vooral peen, citroen en salie.
Celbeschermende werkzaamheid en stimulering van de eigen afweerkrachten van het lichaam, vooral door bevordering van de vorming van witte bloedlichaampjes, die de in het lichaam binnengedrongen vreemde lichaampjes onschadelijk maken (leukocytose). Geïndiceerde etherische oliën: speciaal citroen, kamille, thijm.

Versterkende en harmoniserende werkzaamheid op het biologische terrein door regulering van het neuro-endocriene systeem, waarvan de stofwisseling en vitale functies afhankelijk zijn.
Brio-energetische invloed op het zenuwstelsel langs de zenuwuiteinden in neus, tong en huid.
Harmoniserende werking op het autonome zenuwstelsel door stimulering of afzwakking van de sympathicus en parasympathicus.
Harmoniserende invloed op de endocriene klieren door fytohormonen (planthormonen) met lange houdbaarheid. Ze werken niet als vervangend middel voor onvoldoende werkzame klieren, maar versterken deze. Het gaat om een stimulerende fysiologische therapie (dr. J. Valnet). Deze therapie zal naar gelang van de activiteit een klier stimuleren of temperen en bevordert zo het hormonale evenwicht.
Antidegeneratieve werkzaamheid als gevolg van de stimulering van verschillende activerende en harmoniserende mechanismen. Onderzoeken naar de werkzaamheid bij tumors en kanker leverden bemoedigende resultaten op. Geïndiceerde etherische oliën: vooral buks, kardemom, cypres, kervel, dragon, jeneverbes, lavas, poleimunt, bosmunt, oranjebloesem, peterselie, balsemden, roos, wilde thijm, salie, thuja (en mistel in de antroposofische geneeskunde).

Psychosomatische werking en beïnvloeding van het centrale zenuwstelsel.
Onderzoeken op dit vlak zijn moeilijk uit te voeren. Niettemin leren alledaagse en klinische ervaringen ons, dat zekere etherische oliën een invloed uitoefenen op onze stemming en ons lichamelijk en psychisch welbevinden, bijv. mandarijn, kamille, thijm, salie, sinaasappel, lemongrass, oranjebloesem, marjolein, basilicum, dragon, citroenmelisse en lavendel. Ze werken kalmerend bij angst-aanvallen, slapeloosheid, sterken verzwakten en gedeprimeerden, ontspannen in geval van nervositeit, opgewondenheid en geprikkeldheid. In de oudheid al golden nectar en ambrosia als voeding der goden. Ook tegenwoordig nodig zalven bepaalde sanya's in het Oosten de plek van hun derde oog in met sandelhoutolie.

Meer eigen verantwoordelijkheid nemen
De laatste eeuw valt een verdere ontwikkeling van de geneeskunde in twee richtingen waar te nemen, zoals reeds eerder vermeld. Nog geen 50 jaar geleden waren er praktisch uitsluitend "natuurlijke" geneeswijzen, maar sindsdien tekent zich een steeds toenemende tendens tot specialisatie in de richting van technologie en chemie af. Deze tendens vindt zijn hoogtepunt in de ontwikkeling van synthetische medicijnen, die selectief slechts één aspect of één symptoom van een ziekte behandelen. Alles wordt, om het nog beter te begrijpen, in steeds kleinere deeltjes uiteengerafeld, zelfs de mens.
Aan de andere kant ging men echter steeds meer beseffen dat al het onderzoek nutteloos is, wanneer men net als vroeger de mens niet in zijn geheel beschouwt. Het gevolg was een bezinning op de natuurgeneeswijzen. Men zocht meer naar globale, psychosomatische en holistische benaderingen. De herontdekte oude geneeswijzen zijn natuurlijk. Ze proberen de mens in zijn eigen aard en zijn omgeving te begrijpen en hem een actieve, autonome rol in het bewaren van zijn gezondheid toekennen.
Gezondheid zowel als ziekte volgt uit onze levensstijl; dat is misschien wel het belangrijkste inzicht dat tot deze ommekeer heeft geleid. In dit perspectief kan iedereen zelf wat doen ter preventie en om de eigen toestand, de eigen ziekte te proberen te begrijpen en de eigen genezing in banen te leiden.
Dat wil zeggen, we moeten en kunnen weer zelf de verantwoordelijkheid nemen, nadat 50 jaar medische geavanceerde technologie de mens tot een passief studieobject van de specialisten en hun instituten heeft gemaakt.
De geneeskrachtige mogelijkheden van etherische oliën, maar ook van andere heilzame middelen die van planten zijn gemaakt, moeten nog volledig gerealiseerd worden. Hoewel talloze medicinale kruiden al sinds de oudheid zijn gebruikt moet er nog heel wat kennis vergaard worden over hun juiste farmacologie. Dit geldt in het bijzonder voor aromatische oliën, die juist vanwege hun aard zo'n geconcentreerd en toch veelvoudig aanzien hebben.
Er is slechts een deel van de wereldflora is onderzocht op farmacologisch werkzame bestanddelen. Helaas is er, door het toenemende gevaar dat planten uitsterven, een reëel risico dat vele belangrijke bronnen verloren kunnen gaan.
Modern onderzoek heeft ruimschoots de traditionele opvattingen ten aanzien van het geneeskundig gebruik van bepaalde planten bevestigd, ofschoon de terminologie in de loop der tijd is veranderd. Een kruid als basilicum, dat in een bepaalde periode werd beschreven als "bescherming tegen het kwaad" of als "goed voor het hart" of waarvan de geur "zorgen wegneemt", zou naar hedendaags gebruik misschien beschreven worden als een uitstekend profylacticum, tonicum voor de hersenen en antidepressivum.
Net als kruidenmiddelen kan een etherische olie een groot werkingsgebied bestrijken; in feite kan hetzelfde kruid of dezelfde olie bepaalde stelsels van het lichaam stimuleren en tegelijkertijd andere tot rust brengen of ontspannen.

De invloed van etherische oliën op de huid
Huidproblemen zijn vaak de oppervlakkige manifestatie van een dieper gelegen aandoening, zoals een opeenhoping van toxines in het bloed, het uit balans zijn van de hormoonspiegel of nerveuze en emotionele problemen.
Op dit gebied is de veelzijdigheid van etherische oliën bijzonder waardevol, omdat zij in staat zijn zulke klachten op verschillende niveaus aan te pakken.
Omdat etherische oliën oplosbaar zijn in vette olie en alcohol en hun geur afgeven aan water, vormen zij het ideale ingrediënt voor huidverzorgingsproducten, maar ook voor de behandeling van speciale aandoeningen.

In deze context zijn de volgende eigenschappen bijzonder nuttig:
Antiseptica bij snijwonden, insectensteken, puistjes, etc.
Bijv. thijm, salie, eucalyptus, theeboom, kruidnagel, lavendel en citroen.
Anti-inflammatica tegen eczeem, geïnfecteerde wonden, builen, blauwe plekken, kneuzingen, etc. Bijv. blauwe en Roomse kamille, lavendel en duizendblad.
Fungicides tegen zwemmerseczeem, schimmelinfecties, candida, ringworm, etc.
Bijv. lavendel, theeboom, myrrhe, patchouli en marjolein.
Stimulantia en cicatrisanten bij brand- en snijwonden, littekens, zwangerschaps-striemen, etc. Bijv. lavendel, kamille, roos, neroli, wierook en geranium.
Deodoranten tegen buitensporige transpiratie en voor het schoonmaken van wonden, etc.
Bijv. bergamot, lavendel, thijm, cypres, salie, lemongrass.
Insectenwerende oliën en parasiticides tegen luizen, vlooien, schurft, teken, muggen, muskieten, mieren, motten, etc.
Bijv. lavendel, knoflook, geranium, citronella, eucalyptus, kruidnagel, kamfer, ceder, tea tree en niaouli.

De invloed van etherische oliën op het immuunsysteem
In feite hebben alle etherische oliën bacteriedodende eigenschappen. Ze stimuleren de aanmaak van witte bloedlichaampjes en kunnen ze besmettelijke ziekten helpen voorkomen en behandelen. Het zijn dan ook de eigenschappen die ervoor zorgden dat aromatische kruiden en etherische oliën zo'n grote vermaardheid kregen m.b.t. infecties als malaria en tyfus in de tropen en pestepidemieën tijdens de middeleeuwen.
Bactericides en antivirale middelen (profylactica) als bescherming tegen verkoudheid, griep, etc.
Bijv. theeboom, cajeput, niaouli, basilicum, lavendel, eucalyptus, bergamot, kamfer, kruidnagel, rozemarijn.
Febrifuga om koorts en verhoging te verlagen, etc.
Bijv. engelwortel, basilicum, pepermunt, thijm, salie, citroen, eucalyptus, theeboom.
Sudorifera en diaphoretica om het zweten te bevorderen en toxines te verwijderen, etc.
Bijv. rozemarijn, thijm, hysop, kamille.

"Mensen die voortdurend etherische oliën gebruiken, hebben meestal een hoge weerstand tegen ziekte, vatten minder vaak kou enz. dan gemiddeld en herstellen sneller als dat toch gebeurt".